Ruski matematičar koji je otkrio kanibalističku prirodu socijalizma
Photo:The New York Times
Igor Rostislavovich Šafarevič je pokazao da je socijalizam suštinski antiindividualistički. Ovo ime možda nije poznato široj javnosti, ali je to čovek koji zaslužuje da bude pamćen više od jednog veka nakon njegovog rođenja, i sedam godina nakon njegove smrti. Rođen je 3. juna 1923. godine u Žitomiru u Ukrajini, oko sto kilometara zapadno od Kijeva. Preminuo je 2017. godine u 93. godini, ostavljajući za sobom izvanredne doprinose matematici, kao i snažnu optužbu protiv katastrofe zvane socijalizam.
Šafarevič je istaknuto ime u panteonu matematičara 20. veka. Njegovo ime povezano je s mnogim avangardnim teorema i formulama koje su od strane znalaca digitalnog sveta viđene kao genijalne. Godine 1981. primljen je u prestižno Kraljevsku društvo u Londonu kao jedan od najbriljantnijih stranih naučnika koji je postao član.
Odrastajući u Ukrajini pod sovjetskim socijalizmom, Šafarevič je od malena sumnjao u sistem. U tridesetim godinama počeo je da izaziva gnev režima zbog svog otvorenog stava u korist istočne pravoslavne vere u zvanično ateističkom carstvu. Postao je punokrvni antimarksistički disident i saveznik Andreja Saharova, fizičara poznatog po odbrani ljudskih prava protiv napada režima. Uprkos svojim svetskim priznanjima u matematici, Šafarevič je otpušten sa Moskovskog univerziteta zbog saradnje sa Saharovim.
Kada je veliki Aleksandar Solženjicin (autor „Gulag arhipelaga“ i drugih važnih dela) održao svoj čuveni govor na Harvardu 1978. godine, citirao je deo iz knjige Igora Šafareviča koja je bila objavljena tri godine ranije. Solženjicin je takođe napisao predgovor za engleski prevod ove knjige.
Knjiga pod nazivom „Socijalistički fenomen“ predstavlja Šafarevičev najvažniji i najupečatljiviji izlazak iz sveta matematike i treba da se smatra klasikom među obimnim kritikama socijalizma.
Prvih 200 stranica knjige pregledaju socijalističke ideje i eksperimente kroz istoriju, od Platonove Grčke, Mesopotamije, Egipta i Kine, do Inkanske civilizacije u Južnoj Americi. Inka nacija nije potrajala dugo (nije mogla da se odbrani od nekoliko stotina Španaca), ali možda je bila najsolidnije regulisana i centralizovana društva koja je svet ikada video.
U poslednjoj trećini knjige Šafarevič iznosi svoju analizu socijalizma.
On uverljivo tvrdi da „barem tri komponente socijalističkog ideala – ukidanje privatne svojine, ukidanje porodice i socijalistička jednakost – mogu da se izvedu iz jednog principa: suzbijanje individualnosti.“
Socijalizam dolazi u mnogim oblicima, naravno, ali najčistija verzija obećava „najveću moguću jednakost“. Ovo je vrh licemerja i iluzije, tvrdi Šafarevič, jer istovremeno socijalizam predlaže „strogu regulaciju celokupnog života, što bi bilo nemoguće bez apsolutne kontrole i svemoćne birokratije koja bi generisala neuporedivo veću nejednakost.“
Ljudi učestvuju u životu kao misleće i delujuće individue, a ne kao neprepoznatljivi delovi kolektivističkog bloka.
„Kulturna kreativnost, naročito umetnička kreativnost, primer je za to“, naglašava autor. Italijani iz perioda Renesanse nisu naslikali Poslednju večeru. Leonardo da Vinči je to učinio. „A u periodima kada socijalistički pokreti rastu, pozivi za uništenje kulture postaju sve glasniji“, objašnjava Šafarevič.
Socijalizam je suštinski antikulturan jer pokušava da zameni individualnu inicijativu jedinstvenim, odozgo-nadole naredbama. Njegov centralizovani, obavezni plan je na kraju smrtna presuda, jer „ne samo ljudi, već čak ni životinje ne mogu da postoje ako su smanjene na nivo zupčanika u mehanizmu.“
Šafarevič piše:
„Svi aspekti života koji ga čine privlačnim i daju mu smisao povezani su s manifestacijama individualnosti. Stoga dosledna primena principa socijalizma oduzima ljudskom životu individualnost i istovremeno oduzima životu njegov smisao i privlačnost […] to bi dovelo do fizičkog istrebljenja grupe u kojoj su ti principi na snazi, a ako bi oni trijumfovali širom sveta, do istrebljenja čovečanstva.“
Kolektivizam koji socijalizam zagovara na kraju je fatamorgana. Ne postoji „misaona masa“ koja misli i deluje. Postoje samo individue. Takozvani „kolektiv“ se stoga svodi na nekoliko pojedinaca koji vrše vlast nad drugim pojedincima. Socijalizam je stoga kanibalizam vođen filozofijom. Šafarevič je suštinski rekao svetu ovo pre pola veka, a svet se još uvek bori da to shvati.
*Tekst je prvo obajvljen na sajtu FEE-a, a prenosimo ga uz saglasnost.
*Stavovi izraženi u kolumnama predstavljaju isključivo lične stavove autora, a ne stavove uredništva Talasa.
