Foto: iStock
Prošle nedelje Srbiju je posetila nemačka kancelarka Angela Merkel, koja će nakon parlamentarnih izbora zakazanih za 26. septembar, završiti svoju političku karijeru. Iako je medijski fokus bio na političkim pitanjima, ova poseta je dobar povod i da ispitamo koliko su zapravo važne privredne veze između Nemačke, kao najveće evropske ekonomije i Srbije kao najveće zemlje Balkana koja je van EU.
Glas Nemačke daleko se čuje, jer pored toga što je najveća privreda u Evropi, ona je i najmnogoljudnija zemlja u Evropskoj uniji. Samim tim, prirodno je da srpska privreda gravitira ka njoj, kao što i manja nebeska tela gravitiraju oko većih. Geografska udaljenost nije velika, što takođe pospešuje ekonomsku saradnju na obostranu korist – od međusobne trgovine, do investicija iz zemlje koja je bogatija kapitalom. Međutim, ova ekonomska saradnja mnogo više znači Srbiji, kao maloj i nerazvijenoj privredi. Nama je Nemačka među glavnim ekonomskim partnerima, ali da se prekinu ekonomski odnosi između ovih zemalja teško da bi to neko u Nemačkoj i primetio.
Trgovina na prvom mestu
Rast izvoza iz Srbije u Nemačku tokom prethodne decenije bio je brži nego rast celokupnog srpskog izvoza: njegova vrednost 2020. bila je za 90% veća nego 2012. (2,5 milijarde USD u odnosu na početnih 1,3 milijarde). U isto vreme se celokupni srpski izvoz uvećao za 75%, sa 11,2 na 19,5 milijardi USD. Povezanost srpske privrede sa nemačkom pokazuje i to što se i pored svetske pandemije srpski izvoz nije smanjio, već je porastao i vanredne 2020, makar i za 35 miliona evra.
Srpski izvoz 2020. po destinacijama, u milijardama tekućih USD. Izvor: RZS.
Najveće učešće u izvozu iz Srbije čine grupe proizvoda za distribuciju električne energije, kao što su žice, kablovi i provodnici (417 miliona dolara) gde posebno mesto zauzimaju nemačke firme koje su otvorile svoje pogone u Srbiji i to uglavnom iz automobilske industrije. Na drugom mestu su električni motori i generatori (374 miliona evra), potom pripremljeno voće (149 miliona evra), kao i lekovi (90 miliona) i bela tehnika za domaćinstva (76 miliona). Ove grupe proizvoda uzete zajedno čine gotovo polovinu izvoza iz Srbije u Nemačku.
Nemačke investicije
Nemačka privreda je jedan od najvažnijih investitora u Srbiju – trenutno našoj zemlji posluje preko 400 nemačkih kompanija koje zapošljavaju preko 70,000 radnika. Tokom prethodne decenije, stok SDI poreklom iz Nemačke dostigao je 1,9 milijardi evra, što čini 8% ukupnih invesiticja u zemlji. Nemačke investicije su prventsveno koncentrisane u prerađivačkoj industriji – pre svega automobilskoj, a potom i u drugim granama kao što su građevinska ili tekstilna. Gotovo četvrtina svih radnika zaposlenih u prerađivačkoj industriji u kompanijama u stranom vlasništvu radi u kompanijama iz Nemačke.
SDI u Srbiju 2010-2020, u milijardama evra. Izvor: NBS.
Ovi podaci NBS o stranim investicijama ipak ne odaju pravu sliku, jer veliki deo investicija u Srbiju ulazi ne direktno iz zemalja gde se nalaze kompanije koje investiraju nego preko njihovih predstavništava u poreskim rajevima. Kod nas to nisu razna karipska ostrva, već prvenstveno države EU sa sličnim poreskim tretmanom, kao što su Holandija i Luksemburg, potom u nešto manjoj meri Kipar i Malta. Tako da je verovatno određeni deo namačkih investicija išao i preko ovih destinacija, ali se u našim podacima one vide kao investicije iz ovih zemalja, ne iz Nemačke.
Doznake i emigracija
Nemačka je, uz Austriju i Švajcarsku, tradicionalno jedna od najvažnijih destinacija za iseljavanje iz Srbije. Prema podacima Nemačkog zavoda za statistiku, tokom 2018. se u Nemačku iselilo 28.000 ljudi iz Srbije. Pretežno su to bili mlađi ljudi u potrazi za poslom. Sa druge strane, iz Nemačke se vratilo oko 18.000 ljudi, ali mahom penzionera. Sa ovakvim saldom, Nemačka se pojavljuje i kao važan izvor doznaka – od gotovo 3 milijarde evra doznaka iz sveta u 2017. godini, iz Nemačke je pristiglo 28% ili 836 miliona evra.
Politika i ekonomija: stabilnost iznad svega
Dok su politički odnosi Srbije i Nemačke imali svoje uspone i padove nakon smene Miloševićevog režima, to nije imalo većeg uticaja na ekonomsku saradnju koja je sve od tada bila u stalnom usponu. Nemačka se nalazi uvek među pojedinačno najvećim ekonomskim partnerima Srbije. Ovo svakako nije ništa novo – Centralna Evropa je i pre Prvog svetskog rata bila jedno od najvećih tržišta za izvoz Kraljevine Srbije. Delimično je usled ovoga Srbija i uspela da pobedi u Carinskom ratu sa Austro-Ugarskom: kada se AU poslanik požalio nemačkom kolegi kako je Nemačka počela da kupuje proizvode iz Srbije koje AU bojkotuje, čime podriva njen plan da Srbiju ekonomski iscrpi, ovaj mu je hladno odgovorio sa „posao je posao“. Slično se nastavilo i u međuratnom periodu, pošto je nakon Velike depresije Nemačka, uz Austriju, ubrzo postala među najvećim trgovinskim partnerima tadašnje Jugoslavije.
Ekonomski uspesi (ili barem to kako su oni interpretirani) od smanjenja nezaposlenosti, kontrole nad visinom javnog duga i stopa ekonomskog rasta, trenutni režim koristi da bi se legitimizovao prema svojim inostranim partnerima, gde važno mesto zauzima Nemačka i sama partija CDU preko svoje političke grupacije u Evropskom parlamentu EPP. Stabilnost pre svega, naročito u odnosima u regionu i na pitanjima statusa Kosova, u nemačkoj inostranoj politici je prevagnula nad promišljanjima o demokratiji, vladavini prava i sličnim konceptima. Naročito ako nemački investitori nailaze na veliku predusretljivost režima, uključujući često i subvencije za investicije. Samo neka je stabilno.
Glavni urednik Talasa