Foto: iStock
Bilo bi dobro kada bi ekonomija u odnosu na političke teme uvijek imala primat u javnom prostoru, no iz iskustva znamo da će, kako se dan izlaska na birališta bude približavao, rasti političke tenzije između političara, te da će rasti i broj populističkih izjava
Godina katastrofe i izbora
Godinu 2020. najviše ćemo pamtiti po pandemiji koja je uzrokovala kratkoročnu društvenu paralizu i opštu paniku donosioca odluka, a kao posljedicu ekonomsku recesiju. Pamtićemo da su, u nedostatku odgovora na prirodnu nesreću, donosioci odluka uveli brojne zabrane za stanovništvo i povrijedili osnovne slobode svojih građana. Ali ćemo pamtiti i da su iznašli kreativna rješenja za procese javnih nabavki u vrijeme vanrednog stanja koja će rezultirati nizom afera.
Pamtićemo 2020. godinu i kao godinu u kojoj smo gledali predstavnike institucija kako se kontinuirano zahvaljuju svjetskim vladama i organizacijama na pruženoj materijalnoj, tehničkoj i finansijskoj pomoći, čime je ogoljeno da su institucije potpuno nespremne da samostalno ispune svoju primarnu funkciju – da zaštite sigurnost i živote građana, funkciju za koju građanima revnosno naplaćuju neke od najviših poreznih, neporeznih i stopa socijalnih doprinosa u Evropi.
Da bi se potvrdila narodna izreka da „zlo ne dolazi samo“, obilne padavine su u junu mjesecu u Bosni i Hercegovini i Srbiji uzrokovale poplave, klizišta i nanijele velike štete stanovništvu. Iako smo još u maju 2014. godine, kada su obilne poplave zaustavile rast ekonomija naših zemalja, jednom za svagda trebali naučiti institucionalne lekcije – da je potrebno preventivnim mjerama spriječiti buduće poplave, riječni tokovi su se i ove godine s prvim većim padavinama izlili na istim mjestima kao i 2014. godine.
U našem regionu, pamtit ćemo ovu godinu i kao izbornu. U augustu će se u Crnoj Gori održati parlamentarni i izbori na lokalnom nivou, a u novembru lokalni izbori u Bosni i Hercegovini. Mnogi će u BiH reći da situacija za stranke na vlasti nije dobra: loše se upravljalo krizom, ljudi su bijesni zbog povrede svojih sloboda, ekonomske mjere su kasnile i kasne, ekonomija je usporena i mnogo ljudi gubi poslove. Da li stranke na vlasti imaju razlog da se pribojavaju izbora?
Parlamentarni i lokalni izbori u Srbiji su završeni, a rezultat je ubjedljiva pobjeda stranaka na vlasti i nokaut opozicije u Srbiji koji se ne pamti još od početka devedesetih. Ubjedljiva pobjeda SNS-a je za većinu bila očekivana, ali je sigurno bilo malo onih koji su mogli slutiti ovakav rezultat. Iako su okolnosti u Srbiji drugačije nego u BiH i CG, činjenica je da su pored Srbije, izbori u toku globalne krize pogodovali i strankama na vlasti u Južnoj Koreji, kojima je rejting prije krize padao.
Da se vratimo na važne teme
Političke teme su u regiji mnogo zastupljenije od ekonomskih, naročito u izbornoj godini. Iako kvalitet života građana u osnovi zavisi od socio-ekonomskih politika, čini se da političari ne prepoznaju važnost ekonomije kao teme za razgovor uoči izbora. Nedavno je Centar za politike i upravljanje organizovao sastanak predstavnika privatnog sektora, civilnog društva i ekonomskih analitičara iz BiH, na kom je, između ostalog, zaključeno da se mediji sve više bave ekonomijom i ekonomskim politikama.
Veću prisutnost ekonomije u medijima dobro ilustruje pregled najpopularnijeg nezavisnog online portala u Bosni i Hercegovini. U posljednjih sedam dana i dostupnih 960 članaka, 15 članaka (1,6% svih članaka) adresira pitanje lokalne i regionalne infrastrukture, tri (0,3%) su priče lokalnog razvoja i uspješnih preduzeća i dvije (0,2%) priče o interakciji opštinskih vlasti sa sportskim klubovima. Nažalost, nema lokalnih priča o zdravstvu, obrazovanju i unapređenju poslovnog ambijenta.
S druge strane, 34 objavljena članka se vežu direktno za ekonomiju, odnosno mjere viših nivoa vlasti za prevazilaženje ekonomske krize, usvajanje budžeta i imenovanja lica na pozicije u institucijama od značaja za ekonomske politike. Ukupno sedam članaka tretira teme reforme zdravstva, obrazovanje i pravosuđe na višim nivoima vlasti (2, 3 i 2 respektivno za svaku temu). U prošloj sedmici, sve socio-ekonomske teme zajedno zauzimaju čak 6,4% prostora, u konkurenciji sa vijestima o korona virusu, sportu, vijestima iz regije i svijeta, domaćem i stranom žutilu i promotivnim sadržajima. Sve ostale političke teme su pokrivene kroz 51 članak (5,3%), a tu su uključene (etno)populističke izjave političara (15) i izjave koje migrantsku krizu predstavljaju kao značajnu opasnost za stabilnost zemlje (5).
Ekonomski populizam kao zaboravljena umjetnost
Bilo bi dobro kada bi ekonomija u odnosu na političke teme uvijek imala primat u javnom prostoru, no iz iskustva znamo da će, kako se dan izlaska na birališta bude približavao, rasti političke tenzije između političara, te da će rasti i broj populističkih izjava. Tada naši političari postaju zvijezde javne scene, ali se, nažalost, ne bave ekonomijom, čak ne ulaze ni u ekonomski populizam, već čisti etnički populizam i najprimitivnije širenje straha i mržnje. Na ekonomski populizam smo u BiH zaboravili još od vremena kada je stranka X, osvojivši vlast, privatizovala veliko preduzeće, rastrošno trošila novac od privatizacije i redovno mahala statističkim brojkama kako je entitet koji vodi uspješniji dio BiH. Od kada je taj novac potrošen, jedina tema njihovog predizbornog nastupa je kreiranje kriza, više se i ne trude napraviti bilo kakav dokument koji prezentira izborni ili ekonomski program.
A za građane BiH i zemalja regiona bi bilo dobro imati zdrav rivalitet između stranaka na ekonomskim temama, pa čak i rivalitet predstavnika opština, kantona, entiteta i država u privlačenju investicija, rastu plata, kvalitetu javnih usluga i infrastrukture…
Na primjer, na nedavnu izjavu ministra privrede i preduzetništva Republike Srpske Vjekoslava Petričevića, da je „prosječna plata u RS-u prvi put veća nego u FBiH“, niko od političara iz Federacije BiH nije našao za shodno da da odgovor. A prostora je zaista bilo, jer su realna primanja radnika u FBiH značajno viša, a podaci zbog neusklađenosti zakonske regulative između entiteta i metodologija statističkih agencija ne prikazuju realnu sliku o radničkim platama.
Malo je medija pridalo pažnju činjenici da prosječna plata u Republici Srpskoj raste brže nego u FBiH, niti je izvijestilo one koji gledaju, slušaju i čitaju njihov sadržaj da su za taj rast neto plata prevashodno zaslužni porezni rezovi koje je vlada RS napravila u posljednje dvije godine. Nije česta tema ni činjenica da poslodavci i radinici u FBiH čekaju smanjenje oporezivanja plata, koje im je obećano još 2015. godine, ali da prosječna plata ipak raste i to isključivo zbog rezultata koje postiže privatni sektor – uprkos, a ne zahvaljujući politikama entitetske vlasti.
A u BiH se na ekonomskim temama konsenzus postiže mnogo lakše nego na bilo kom drugom političkom pitanju
Zdrav ekonomski rivalitet bi mogao rezultirati politikama koje bi napokon rasteretile privatni sektor i omogućile ekonomski rast zasnovan na proizvodnji i investicijama. Iako nisam od onih koji smatra da će postizanje održivog ekonomskog rasta riješiti sve naše političke probleme, bolja bi ekonomija sigurno značajno umanjila procenat ljudi koji se povode za političkim populizmom, a stoga i broj političara koji isti primjenjuju. Osnovni argument za to su zemlje EU koje nisu imale značajnih problema s političkim populizmom do recesije iz 2008. godine, a nakon koje se veliki broj onih koji su izgubili zbog krize poveo za raznim anti-imigranstkim, anti-semitskim i anti-evropskim pokretima.
A u BiH se na ekonomskim temama konsenzus postiže mnogo lakše nego na bilo kom drugom političkom pitanju. Kada je krajem 2017. trebalo podići stopu putarina na naftne derivate kako bi se osigurala sredstva za gradnju autoputeva, uz snažan pritisak EU se našao dovoljan broj ruku parlamentaraca (pozicije i opozicije) da podrži izmjene Zakona o akcizama. Dobar dio tehničkih reformi za osiguranje stabilnosti finansijskog sektora je proveden bez ikakvog političkog otpora, porezni rezovi u Republici Srpskoj također.
Zato je važno da se u medijima često govori o ekonomiji i razvoju infrastrukture i nedostatku napretka na gradnji (auto)puteva za koje su se osigurala dodatna finansijska sredstva (u dvije godine čak 250 miliona eura više). Kada bi se prostor davao primarno ekonomskim temama, političari bi prepoznali ekonomiju kao temu koja ih stavlja u fokus javnosti, pa bi i težili tome da u toj oblasti budu prepoznati u pozitivnom, a ne redovno u negativnom kontekstu.
Kada bi dobri poslodavci i uspješne firme imali značajan javni prostor, mogli bi postati društveni lideri i uzori. Taj bi status mogli koristiti za promociju drugačijih vrijednosti, koje podrazumijevaju da za osiguranje ugodnog života pojedinac mora težiti idealu znanja i vrijednog rada, a ne državnom poslu i stranačkoj knjižici. Kada bi javni prostor bio dat načelnicima koji su uspjeli napraviti business friendly opštine u kojima se redovno otvaraju nova proizvodna postrojenja, građani drugih opština bi se zapitali zašto u njihovom kraju nema novih poslova.
Do tada političari neće imati interes da se bave ekonomskim temama, jer je proizvodnja kriza lakša od osmišljavanja i provođenja razvojnih politika i projekata. Na kraju krajeva, osnovni zadatak političara je osvojiti vlast, da bi mogli provoditi svoje (ekonomske i socijalne) politike. U situaciji u kojoj, u našim mladim tranzicijskim demokratijama, većina stranaka nema jasnu ekonomsku ili društvenu agendu – i malo ko traži da je imaju, njihov jedini zadatak ostaje osigurati vlast, radi društvene pozicije i moći koju vlast donosi. To bi valjalo promijeniti.
U Bosni i Hercegovini su lokalni izbori odvojeni od opštih, a u poređenju sa zemljama okruženja, još uvijek imamo zavidan broj nezavisnih medija. Pa je i zadatak onih koji promovišu ili žele promjenu političke paradigme dosta lakši – potrebno je staviti fokus na lokalne teme, na lokalne vlasti i ovlaštenja za kreiranje lokalnog ambijenta u kom je lako i sigurno privređivati, investirati, pronaći kvalifikovane radnike i stvarati novu vrijednost.
*Stavovi izraženi u kolumnama predstavljaju isključivo lične stavove autora, a ne stavove uredništva Talasa.