Mapa: Miloš Popović
“Uprkos često ponavljanom mitu da savetodavno mišljenje MSP i Briselski sporazum daju vetar u leđa kosovskoj nezavisnosti, nismo pronašli efekat ovih događaja na brže ili sporije priznanje Kosova.”
Nakon 7 godina od poslednje sednice Skupštine Srbije o Kosovu, Vlada je naprasno odlučila da obavesti poslanike o nečemu u vezi sa Kosovom. Ovaj cirkus dolazi u grad nakon višegodišnjih susreta predstavnika Beograda i Prištine pod patronatom EU tokom kojih je Brisel naporno radio na tome da Srbija preda preostala ovlašćenja na severu Kosova vladi u Prištini. Ipak, Srbija i dalje formalno ne priznaje Kosovo, kao ni još 85 država.
Od proglašenja nezavisnosti Kosova prošlo je više od 10 godina, a deklaraciji nezavisnosti prethodili su pregovori između specijalnog izaslanika UN Marti Ahtisarija i Beograda i Prištine u kojima je preovladao stav SAD, Francuske i Britanije da Kosovo treba da postane nezavisna država. Srbija, Kina i Rusija su se usprotivile ovakvom scenariju.
Ne hajući puno za njihovo mišljenje, zapadni saveznici su aminovali, a privremena administracija u Prištini i sprovela deklaraciju o nezavisnosti 17. februara 2008. Od tada do danas Kosovo je priznalo 107 država. Zahvaljujući otvorenoj podršci SAD, Britanije i Francuske najviše priznanja, čak 35, stiglo je od članica EU i NATO na adresu prištinske administracije u prva tri meseca nakon donošenja deklaracije o nezavisnosti. Do kraja 2008. Kosovo je priznalo 53 država, odnosno, gotovo polovina od ukupnog broja.
Međutim, uprkos američkoj podršci, broj priznanja je počeo strmoglavo da opada od sredine 2008. da bi se sveo na jedno do najviše dva priznanja mesečno. Do kraja 2014. međunarodna priznanja Kosova su postala retka iako je u međuvremenu Međunarodni sud pravde doneo savetodavno mišljenje da deklaracija o nezavisnosti nije u suprotnosti sa međunarodnim pravom, a Briselski sporazum poslao signal bi Srbija mogla da prizna Kosovo. Poslednji put je jedna zemlja priznala Kosovo 15. Februara 2018. A do tada je broj zemalja koje su povukle dostigao 10. Sve u svemu, Kosovo nije uspelo da stekne priznanje svih država.
Ko je sve priznao Kosovo?
Osim bliskih američkih saveznika iz EU i NATO, Kosovo su priznale ostale zapadne demokratije (Japan, Južna Koreja i Australija) kao i američki partneri i klijenti uključujući zalivske zemlje, Egipat, Avganistan, Pakistan i većinu bivših francuskih kolonija u Africi. Od EU zemalja jedino su Slovačka, Španija, Rumunija, Grčka i Kipar odbile da priznaju Kosovo, verovatno zbog prisustva geografski koncentrisane etničke manjine kao i svežeg iskustva sa separatizmom. Sa druge strane, kamp protiv priznanja Kosova se jasno iskristalisao na zemlje okupljene oko BRIKS uključujući i bivše sovjetske republike i veći deo Latinske Amerike.
Obrisi konfiguracije za i protiv priznanja nezavisnosti govore da razvrstavanje po ovom pitanju možda i nije nasumično i da uticaj velikih sila igra važnu ako ne i presudnu ulogu u odluci ostalih država da priznaju Kosovo. Drugi slučajevi delimičnih priznanja kao što su Izrael i Palestina, Južna Sahara, Tajvan kao i Abhazija i Južna Osetija odigravaju se pod senkom najjačih.
Ono što spaja Kosovo sa ovim slučajevima je za teoriju priznanja začuđujuće odsustvo masovnih priznanja uprkos tome što su secesionističke snage uspele da zasnuju kontinuiranu vladavinu na odvojenoj teritoriji. U novom ko-autorskom radu koji sam nedavno predstavio na ASN konferenciji na Kolumbija univerzitetu u Njujorku pozabavili smo se ovim pitanjem kroz analizu tajminga priznanja Kosova, tj. zašto su neke države priznale brzo, druge kasnije a treće još nisu.
Naš argument je da će države sa jačim ekonomskim i vojnim vezama sa Amerikom brže priznati dok će one sa istim vezama prema Rusiji to uraditi sporije ili neće uopšte.
Autor mape: Miloš Popović
Američko-rusko obaranje ruku oko Kosova?
U statističkoj analizi smo koristili uzorak od 193 država, članica UN, razvrstanih po mesecima počev od deklaracije nezavisnosti do 2018. godine. Za merenje ekonomskog uticaja koristili smo američke i ruske strane direktne investicije (SDI) na godišnjem nivou dok smo za vojni uticaj koristili prodaju oružja. U analizi smo najviše pažnje posvetili američkom i ruskom ekonomskom i vojnom uticaju jer su ove dve sile glavni igrači oko nezavisnosti Kosova. Osim toga, uzeli smo u obzir još nekoliko važnih faktora kao što je prethodno iskustvo sa separatizmom, udeo muslimanske populacije, nivo demokratije i bogatstva kao i broj meseci od odluke MSP i postizanja Briselskog sporazuma.
Uvoz američkog naoružanja je imao pozitivan efekat na ubrzano priznanje Kosova u prvih nekoliko meseci nakon deklaracije dok je efekat ruskog naoružanja bio negativan ali dosta slabiji. Primera radi, zemlje koje su na godišnjoj bazi kupovale makar 100 komada američkog oružja i borbenih sistema su imale 25% više šanse da priznaju Kosovo ubrzo nakon proglašenja nezavisnosti dok su kupci istog broja ruskog oružja bili za svega 15% manje zainteresovani da priznaju Kosovo. Zanimljivo je da uticaj američkog izvoza postaje duplo slabiji nakon prva dva meseca od proglašenja nezavisnosti, a do kraja godine više nema nikakav efekat na priznanja. Ovo znači da su nezavisnost Kosova podržali najbliži američki saveznici i klijenti. Iako osetno manji nakon prvih nekoliko meseci od februara 2008, negativni uticaj ruskog naoružanja na priznanje Kosova nije ispario za razliku od američkog. U praksi, ruski saveznici i klijenti iz bivšeg sovjetskog prostora se svi do jednog pridržavaju stava Moskve o nepriznavanju Kosova.
Uticaj američkih i ruskih SDI je dosta slabiji verovatno jer više prati privatne nego državne interese. U svakom slučaju, uticaj američkih SDI ima efekat tek kada u obzir uzmemo sume od 100 ili više miliona dolara na godišnjem nivou. U tom slučaju, verovatnoća da primalac američkog SDI prizna Kosovo se duplira od 3. do 8. meseca 2008. Najveći primaoci američkog SDI, izuzimajući Indiju i Kinu, su istovremeno ključni američki partneri u EU (Beneluks, Francuska, Italija i Nemačka), istočnoj Aziji i Okeaniji (Australija, Japan, i Južna Koreja), Latinskoj Americi (Kolumbija), Bliskom Istoku (Egipat, Jordan i Turska) kao i zemlje Zaliva i Pakistan.
Uticaj ruskih SDI, sa druge strane, je veoma mali. Na 100 miliona dolara uloženih u državu, verovatnoća da taj primalac neće priznati Kosovo raste svega 3% na godišnjem nivou.
Od ostalih efekata izdvajam nekoliko zanimljivosti. Uprkos često ponavljanom mitu da savetodavno mišljenje MSP i Briselski sporazum daju vetar u leđa kosovskoj nezavisnosti, nismo pronašli efekat ovih događaja na brže ili sporije priznanje Kosova. Neočekivan rezultat je da iskustvo sa secesionizmom nema uticaj na priznanje Kosova. Na kraju, države sa većinskom muslimanskom populacijom imaju snažan efekat na ubrzano priznanje Kosova iako najbrojnija muslimanska država, Indonezija, još nije priznala nezavisnost.
Pogled u budućnost
Dosadašnje stanje u pogledu priznanja Kosova je krvna slika odnosa snaga u kome SAD ima više veza i snažniji uticaj od Rusije. Zahvaljujući američkoj podršci, Kosovo je uspelo da izmami priznanje više od 100 država i izbegne sudbinu Abhazije, Južne Sahare i Tajvana.
Američka podrška je omogućila Kosovu da postane član nekoliko međunarodnih organizacija, od MMF-a i Svetske banke do FIFA. Ipak Kosovo još čeka u predvorju UN pre svega jer Kina i Rusija blokiraju prijem u svetsku organizaciju. Članstvo u UN nije potrebno da bi Kosovo postojalo kao nezavisna država i sticalo još priznanja, ali članstvo u svetskoj organizaciji daje međunarodni legitimitet.
Uprkos pozamašnoj pomoći i lobiranju SAD, glavnih članica EU i NATO, Priština do sada nije uspela da dobije priznanje Srbije koje smatra za ključni korak ka sticanju članstva u UN. Ostaje, međutim, pitanje da li je priznanje Srbije dovoljno da Kosovo postane članica UN ako tome nastave da se protive stalne članice SB UN, Kina i Rusija. Kina je suočena sa višedecenijskom teritorijalnim pitanjima Tajvana, Sinđijanga i Tibeta. Rusija je, s druge strane, do sada iskoristila NATO intervenciju za opravdanje svojih intervencija u Gruziji, Krimu i istočnoj Ukrajini.
Bez obzira na pokušaje Prištine da privuče veliki broj priznanja, izgleda da presecanje Gordijevog čvora u njenu korist ne leži u velikim brojevima već u velikim silama.