Originalno objavljeno na blogu Orders beyond borders pod nazivom Can a Populist be the Leader of the Free World?
Izgleda da populizam i liberalni međunarodni poredak ne idu zajedno: što je više populizma, to ovaj poredak postaje sve manje liberalan. Sudeći prema prvih godinu dana Trampovog mandata, isto tako deluje da je međunarodni liberalni poredak u posebnoj opasnosti ukoliko najmoćnija država u sistemu padne u ruke jedog populiste.
Zašto je to tako? Jesu li populizam i liberalni međunarodni poredak u osnovi nespojivi? Može li jedan populista da bude vođa slobodnog sveta?
Slobodni svet i porobljeni svet
Hajde da se nakratko vratimo u prošlost. Početkom 1940ih, američka Kancelarija za ratno informisanje unajmila je režisera Frenka Kapru da snima seriju ratno-propagandnih filmova. Kapra je tim povodom osmislio savršenu dihotomiju: sukob između “slobodnog sveta” (free world) koji predvode Saveznici i “porobljenog sveta” (slave world) koji predvode Sile osovine.
Ta dihotomija, međutim, nije nestala sa završetkom Drugog svetskog rata. Naprotiv, našla je svoje mesto u američkoj mejnstrim politici i narednih 70 godina nastavila da definiše odnose između Amerike i njenih prijatelja i neprijatelja. Jedina stvar koja se menjala bio je akter koji otelotvoruje “porobljeni svet”: mesto Sila osovine zauzeo je Sovjetski savez, a mest Sovjetskog saveza terorizam i takozvani otpadnički režimi.
Vođe slobodnog sveta
U određenom smislu, upravo je ova dihotomija omogućila nastanak i očuvanje liberalnog svetskog poretka. Američki predsednici koji su se na nju pozivali u osnovi su prihvatili i nastojali da promovišu određeni tip veze između američkog nacionalnog identiteta i američke spoljne politike.
Naime, dok god su mogli da identifikuju “porobljeni svet”, mogli su i da zastupaju tezu o superiornosti američkih sloboda i vrednosti, kao i da legitimno te ideje promovišu van američkih granica. Isto tako, imajući u vidu relativnu moć SAD-a, mogli su i vrlo lako da se nametnu kao vođe slobodnog sveta.
Ova kombinacija nacionalnog identiteta, svrhe i vođstva omogućila je američkim predsednicima da igraju ključnu ulogu u uspostavljanju međunarodnog sistema zasnovanog na pravilima, normama i institucijama – sistema koji otelotvorava samu ideju slobodnog sveta.
Ovakav poredak nije bez kritičara. Jedni ga optužuju da crpi američke resurse u korist drugih država, drugi pak za licemerstvo budući da dozvoljava Americi da ostvaruje svoje sebične interese pod parolom opšteg dobra. Pa ipak, uprkos kritikama, nijedan američki predsednik nije okrenuo leđa liberalnom međunarondom poretku. Sve do Donalda Trampa.
Trampova pobuna
Tramp, po mnogo osnova vrsni populista, je prvi posleratni američki predsednik koji se usudio da napusti dihotomijiu “slobodnog” i “porobljenog” sveta. To je, međutim, samo jedan deo priče. Iako je napustio ovu dihotomiju, nije se u potpunosti odrekao ideje o postojanju radikalniog Drugog naspram kojeg Amerika može i treba da gradi svoj nacionalni identitet i iscrtava spoljnu politiku.
Problem leži u tome što je tu ulogu dodelio upravo liberalnom međunarodnom poretku. Ovim radikalnim potezom, Tramp je retorički transformisao SAD od lidera slobodnog sveta u jednu od njegovih najvećih žrtava.
I Trampove reči i njegova dela ukazuju na ovo. Na primer, u nedavnom govoru o nacionalnoj bezbednosti, Tramp je američke međunarodne trgovinske sporazume nazvao “neuspesima prošlosti” koji nisu doneli ništa osim štete američkim građanima. Potom je zaključio da je potrebno “osloboditi” američku privredu i obećao da će to uraditi ili izlaskom iz postojećih sporazuma, ili njihovim ponovnim pregovaranjem.
Na sličan način, kada govori o američkim savezima, Tramp ne naglašava zajedničke vrednosti na kojima su oni zasnovani, već pre svega nepravedan finansijski teret koji nameću američkim poreskim obveznicima. Isto važi i za njegov odnos prema muslimanskoj i latinoameričkoj populaciji. Ovim grupama se uglavnom bavi u pokušaju da ojača kontrolu nad američkim granicama, tvrdeći da su postale zabrinjavajuće porozne usled liberalnog trenda ka slobodnom kretanju ljudi.
Elite kao krivci za sve probleme
Kako se populizam uklapa u ovu priču? Jednostavan odgovor je da nije Trampov populizam taj koji preti liberalnom međunarodnom poretku, već je to njegova radikalna reinterpretacija američkog Drugog. Trampov populistički izbor da okrivi vašingtonsku elitu za probleme američkih građana nije morao da podrazumeva i antagonizaciju liberalnog međunarodnog poretka. To je veza koju je on izabrao da uspostavi.
Na kraju krajeva, on nije prvi američki predsednik koji suprotstavlja američke građane i političke elite. Konzervativizam Ronalda Regana je takođe imao snažnu anti-elitističku notu, ali za razliku od Trampa, Regan nikada nije doveo u pitanje značaj i legitimnost liberalnog međunarodnog poretka.
Populizam i liberalni svetski poredak
Berni Sanders je još bolji primer toga da populizam i liberalni poredak ne moraju nužno biti suprostavljeni. Sandersov populizam dolazi sa levog političkog spektra te kao metu uglavnom ima korporativne i poslovne elite. Iz tog razloga, imalo bi više smisla da Sanders, a ne Tramp, dovodi u pitanje liberalni međunarodni poredak i ističe njegove mnogobrojne nepravde.
Ipak, Sanders se odlučio na drugačiji put te je prihvatio tradicionalnu dihotomiju “slobodnog” naspram “porobljenog” sveta, kao i vodeću ulogu Amerike u prvom. Isečak iz njegov nedavnog govora o spoljnoj politici to dobro ilustruje:
Pitanje spoljne politike jeste da li ćemo nastaviti da branimo vrednosti slobode, demokratije i pravde, vrednosti koje su svetionik nade narodima širom sveta … Kao najbogatija i najmoćnija država na svetu, moramo da pomognemo u izgradnji i odbrani međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima, u kojem zakon, a ne moć, čini pravo.
Da sumiram, populizam i liberalni svetski poredak nisu u osnovi nespojivi. Ako Tramp želi, on može istovremeno da bude i populista i vođa slobodnog sveta. On je, međutim, izabrao da ne ide tim putem.
